چه کنیم تا بهترین ارتباط کلامی را با عزیزان و اطرافیان‌مان داشته باشیم؟ در سال ۲۰۱۷ شعار سازمان جهانی بهداشت «با من حرف بزن» بود و این نشان‌دهنده اهمیت فراوان گفت‌وگوی مؤثر میان افراد است. پرسش‌نامه‌ای بین ۱۲ هزار خانواده تکثیر شد با این سؤال که کدام‌یک از روابط کلامی زیر در خانواده شما بیشتر است؟ -۱ با هم حرف نمی‌زنیم. -۲ با هم حرف می‌زنیم، حرف هم را نمی‌فهمیم. -۳ با هم حرف می‌زنیم، حرف هم را می‌فهمیم، ولی دعوای‌مان می‌شود. ۴- با هم حرف می‌زنیم و از حرف زدن با هم لذت می‌بریم. نتیجه این پرسش‌نامه نشان می‌داد که اکثر ما در حوزه روابط کلامی، باید مهارت‌های‌مان را تقویت کنیم.

من «ببین» و «این» هستم؟!
زبان از سه عنصر تشکیل شده است: -۱ واژه‌ها و تعابیر -۲ لحن و آهنگ -۳ زبان بدن. تأثیر واژه‌ها و تعابیر، ۱۰ درصد است. در صحبت‌های‌مان باید از بهترین واژه‌ها استفاده کنیم. به عبارت دیگر کلمات‌مان را از صافی اخلاق بگذرانیم! فردی را خاطرم هست که وقتی مشخصاتش را از او پرسیدم گفت: اسم من «ببین» است. گفتم یعنی چی؟ گفت: همسرم در خانه من را «ببین» صدا می‌کند! «ببین» اون لیوان آب رو میدی؟ «ببین» من رفتم. «ببین» کنترل و میدی؟ نام من «ببین» است! البته از انصاف نگذریم گاهی هم صدایم می‌کند «این»! «این» می‌گه! «این» می‌خواد که…!

عزیزان‌مان را با نام و صفات نیکو صدا کنیم! ببینیم حضرت زهرا (س) را همسرش امام علی (ع) و پدر و مادر گرامی‌شان چطور صدا می‌زدند: طاهره، مطهره، حورا، حوریه، بتول، راضیه، مرضیه، محدثه، زکیه، هانیه، شریفه، منصوره، حنانه، کوثر، صدیقه و…
نوع صدا زدن ما، باعث عزت نفس و کرامت فرد در نظر خودش و دیگران است. از صفات، القاب و واژه‌های مناسب برای افراد استفاده کنیم. از تعابیر توهین‌آمیز، کنایه‌آمیز، تحقیرکننده و… پرهیز کنیم. یادمان باشد کسی که باد بکارد توفان درو می‌کند. به انواع مختلف به همسر و فرزندمان بگوییم که دوست‌شان داریم. اشخاصی هستند که می‌گویند: خب دوستش داریم که صبح تا شب کار می‌کنیم که در رفاه باشد! دوستش داریم که همیشه خانه مرتب است و غذا آماده! و… نه این‌ها سر جایش، ولی گوش نیاز به شنیدن دارد. به همسرمان و فرزندمان با واژه‌ها و تعابیر متفاوت بگوییم دوست‌شان داریم و به داشتن‌شان افتخار می‌کنیم.

امشب شام نداریما!
تأثیر لحن و آهنگ ۳۰ درصد است. تصور کنید زنی با لحن شاد و مثبتی به همسرش بگوید: امشب شام نداریما! عکس‌العمل همسرش می‌تواند این باشد که: خب اشکال نداره میریم بیرون! یا یه چیزی سر راه می‌گیرم و… یعنی عکس‌العمل بدی نشان نخواهد داد. حال تصور کنید زنی به همسرش با لحن طعنه‌آمیز و یا طلبکارانه بگوید: امشب شام نداریما! ممکن است عکس‌العمل همسرش این باشد که، نداریم که نداریم! ما کی شام داشتیم! پس چه کار می‌کنی توی اون خونه؟ شام نخواستیم اصلاً! و شخص هم در مقابل بگوید: مگه من چی گفتم؟ من که حرف بدی نزدم! به نظر شما او حرف بدی زده است؟ یا با لحن بدی گفته است؟ کلمات تفاوتی نداشتند، این لحن و آهنگ هست که به واژه‌های ما رنگ می‌دهد. یادمان باشد صدا که بالا می‌رود، منطق پایین می‌آید.

صدا بالا می‌رود قوه منطق و تحلیل پایین می‌آید و دل‌ها از هم دور می‌شود. تن صدا وقتی بیش از حد بالا باشد دیگر طرف ما حرف‌های ما را هر قدر هم که به‌حق باشد نمی‌شنود بلکه فقط صدای بلند ما را می‌شنود، که دو حالت دارد یا قدرت و جایگاهش از ما کمتر است و باعث می‌شود سکوت اجباری کند بدون آنکه حرف‌مان را قبول کند یا هم‌سطح و یا بالاتر است که باعث می‌شود گارد بگیرد و او هم صدایش را بالا ببرد!
در قرآن کریم به حضرت موسی (ع) زمانی که قرار شد به گفت‌وگوی با فرعون برود گفته شد: «اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لّیِّنًا لَّعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَى» طه۴۴. یعنی با لحن نرم و آرام گفت‌وگو کنیم! آرامش در کلام و صدای آرام ما تأثیر بسزایی در طرف مقابل دارد. بسیاری از دعواها، سوءتفاهم‌ها به علت همین تن بالای صدا و یا لحن نامناسب بوده. یادمان باشد، حرف درست را باید درست زد، تا شنیده شود!

پیشانی عزیزانت را ببوس!
تأثیر زبان بدن نیز ۶۰ درصد است. یعنی تأثیر بسیار بالا و ماندگاری دارد. تصور کنید مردی سر همسرش را ببوسد. این بوسه از هزاران حرف و واژه و لحن بیشتر تأثیر دارد. زیرا خود بوسه به معنی عشق و علاقه و دوستت دارم است. بوسیدن سر نشانه جایگاه قدوسیت و پاکی از نظر شخص است، یعنی همسرش را مثل یک فرشته پاک می‌داند و حالت ایستادن از پشت حس حمایت و پشتیبانی را به همسرش القا می‌کند.

زمانی که پدری دست دخترش را می‌بوسد (تأکید می‌کنم پدر، دختر، دستش) و یا پدر و مادری پیشانی پسرشان را می‌بوسند، چقدر به او حس محبوبیت، آرامش، افتخار و شادی می‌دهد؟ زمانی که فرزندمان را در آغوش می‌گیریم و با محبت می‌بوسیمش چه؟ بوسیدن دست و پای والدین که جای خود دارد.

مشخصاً همه انسان‌ها درباره زبان بدن مطالعه تخصصی ندارند، اما به صورت ناخودآگاه حس رغبت و اکراه را از حرکات بدن و چشم می‌فهمند، حس عشق و نفرت، صداقت و تظاهر و… را دریافت می‌کنند. البته تأثیر بالای زبان بدن باعث نشود که ما تصور کنیم خب پس دیگر نیازی نیست ما به عزیزمان بگوییم دوستشان داریم! خیر! زبان بدن فقط ۶۰ درصد است! چرا نباید ۱۰۰ درصد به عزیز دل‌مان حالی کنیم که چقدر دوستش داریم؟

کم بگوییم و خوب بشنویم
سعی کنیم همیشه کوتاه و گویا صحبت کنیم. یعنی به صورتی که کاملاً واضح و قابل درک برای طرف مقابل ما باشد. همین طور هنگام صحبت لحن و واژگان ما محکم و استوار باشد. یعنی متزلزل و شکننده صحبت نکنیم. با اعتماد به نفس و روحیه بال حرف بزنیم. زمانی که کسی با ما درد دل می‌کند ما شروع به درد دل نکنیم! او آماده گفتن است نه شنیدن! پسری می‌گفت: هر وقت شروع کردم با پدر و مادرم صحبت کردن تا ثابت نکنند از من بدبخت‌ترند ول‌کن نیستند! هنگام گفت‌وگو آستانه و توانایی طرف مقابل را بسنجیم.

همیشه قبل از اینکه بخواهیم جوابی بدهیم یا صحبتی بکنیم، ۷ ثانیه مکث کنیم و فکر کنیم. شاید جواب بهتر، واژگان مناسب‌تر و حل مسئله بهتری به نظرمان برسد. مخصوصاً هنگامی که عصبانی هستیم، باید با تأمل بیشتری صحبت کنیم. امام علی (ع) می‌فرمایند: «من کثر کلامه کثر خطائه – هرکس کلامش بیشتر شود اشتباهاتش بیشتر می‌شود.» بیشتر شنونده باشیم تا گوینده! به قول مولانا جلال‌الدین «آدمی فربه شود از راه گوش!»

در گفت‌وگو اخلاق را پیشه کنیم. بگذاریم ما را به اخلاق بشناسند وگرنه بددهنی و تندخویی را همه بلد هستند. گوش شنوا برای عزیزان‌مان باشیم. چقدر صبح تا شب حرف‌های بی‌ارزش، بی‌اثر و خالی از هرگونه مفهوم را گوش می‌کنیم؟! از دنیای مجازی تا حتی تبلیغات تلویزیون را! از حرف‌هایی که بوی غیبت و دوبه‌هم‌زنی می‌دهد گوش می‌کنیم تا الا ماشاالله! اما بعضاً حوصله حرف زدن با عزیزان‌مان را، گوش دادن حرف‌های‌شان را نداریم.